کتاب فصوص الحکم

مرحوم سیدجلال الدین آشتیانی می گوید؛ شارحان و مریدان ابن عربی از ناحیه شور، نه شعور و از جانب احساسات، نه عقل و منطق، او را خاتم ولایت محمدیه به وصف اطلاق دانستند و درباره او سخن ها گفتند... همین عبارت آغازین کافی است که انتشار شرح و تفسیر بخشی از کتاب فصوص به قلم محمدعلی موحد را یک حادثه بدانیم، چرا که شارح خود در مقدمه طولانی و مفصل کتاب، نقدهایی را بر ابن عربی آورده است که این نقدها خود نمایانگر تفاوت سبک کتاب با شرح هایی است که پیش از این تحت تاثیر کلام شورانگیز ابن عربی به چاپ رسیده است.مقدمه یکصد و بیست صفحه ای کتاب که در حکم کتابی مستقل و مفصل درباره ابن عربی است، با عبارتی از شمس تبریزی درباره ابن عربی آغاز می شود. آنجا که در مقالات می گوید؛ کوهی بود کوهی، نیکو همدرد بود، نیکو مومن بود، شگرف مردی بود شیخ محمد، اما در متابعت نبود. این حکایت گویی دیدگاه خود شارح کتاب درباره ابن عربی است که در عین دلبستگی سوال ها و نقدهایی نسبت به او دارد.کتاب فصوص را وصیت نامه فکری و عقیدتی ابن عربی خوانده اند و شامل ۲۷ فص است که در کتاب منتشر شده از سوی نشر کارنامه، ده فص آن به ترجمه و تفسیر و شرح محمدعلی موحد و برادرش دکتر صمد موحد به بازار آمده است. ابن عربی چنان جایگاهی برای کتاب فصوص قائل بود که در ابتدای کتاب آورده است؛ «اما بعد، من رسول خدا را در رویایی بشارت آمیز به خواب دیدم در دهه آخر از محرم سال ۶۲۷ در شهر دمشق که به دست خود کتابی داشت. مرا فرمود؛ این کتاب فصوص الحکم است، بگیر و نزد مردمانش بر، تا از آن بهره جویند.شارح کتاب همان گونه که سنت او بوده است و درباره کتاب فاخر مقالات شمس تبریزی نیز صادق است، در مقدمه خود از بارورترین ایام زندگی ابن عربی تا کهن تریح شرح ها بر فصوص و تاثیر او بر ظهور جریان هایی نظیر حروفیه و نقطویه و مساله تاویل در قرآن و نهج البلاغه سخن گفته است.محمدعلی موحد در مقدمه خود درباره پیامدهای اجتماعی اندیشه های ابن عربی به مساله ظهور حروفی گری در ربع آخر قرن هشتم می پردازد و می نویسد؛ ابن عربی علم الحروف را علم الاولیا می خواند و می گوید فرشتگان روحانی در عالم ارواح به نام های این بیست و هفت حرف الفبای عربی خوانده می شوند.این حروف اجساد آن فرشتگان و آن فرشتگان ارواح این حروف اند. حروف الفبا اسم هایی دارند و هر اسم معمولا خود از چند حرف تشکیل می شود... بحث از اسرار حروف به ظهور حروفی گری در ربع آخر قرن هشتم انجامید. فضل الله نعیمی موسس این فرقه بر آن بود که «همه اشیا قائم به حروف باشد» و «هر کس خواص حروف را بداند همه اشیا مسخر او شوند»... ابن عربی البته مبدع و مبتکر علم حروف و اعداد نبود. این طرز فکر که حروف و اعداد را حامل معانی اسرارآمیز و اشارات غیبی بدانند سابقه ای کهن دارد اما سهم ابن عربی و مکتب او در ترویج و اشاعه آن به نحوی که تبدیل به یک حرکت موثر و فراگیر شود غیرقابل انکار است.
کتاب فصوص الحکم